อบูมุเฏียะอฺ อัลบัลคียฺ ได้กล่าวกับท่านอิหม่ามอบูฮะนีฟะฮฺว่า:
“ท่านจะว่าอย่างไรเกี่ยวกับผู้ที่สั่งใช้ในเรื่องความดีและห้ามปราบจากเรื่องความชั่ว มีผู้คนปฏิบัติตามเขา แล้วเขาก็ออกกมาทำการก่อกบฏ ท่านเห็นด้วยกับการกระทำของเขาหรือไม่?
ท่านอิหม่ามตอบว่า: “ไม่”
ฉัน (อบูมุเฏียะอฺ) ก็กล่าวว่า: เพราะเหตุใดท่านถึงไม่เห็นด้วยล่ะ? อัลลอฮฺและร่อซูลของพระองค์ได้วางบทบัญญัติให้สั่งใช้ในเรื่องความดีและห้ามปราบความชั่ว มันเป็นฟัรฎูที่จำเป็นไม่ใช่หรือ?
ท่านอิหม่ามกล่าวว่า: “ก็ใช่ แต่พวกเขาสร้างความเสียหายมากกว่าผลดี ซึ่งก็คือการนองเลือดและการอนุมัติสิ่งที่เป็นที่ต้องห้าม”
อ้างอิง:
(الفقه الأكبر لأبي مطيع البلخي ص٤٤ / الفتوى الحموية لشيخ الإسلام ابن تيمية ص٣٠٥)
ท่านชัยคฺอับดุลอะซีซ อิบนุบาซได้อธิบายคำพูดดังกล่าวว่า:
และด้วยเหตุนี้เองท่านอบูฮะนีฟะฮฺได้แสดงการปฏิเสธบรรดาคนเหล่านั้นที่ทำการก่อกบฏต่อผู้นำ และท่านได้กล่าวว่าพวกเขาสร้างความเสียมากกว่าสร้างผลดี
มันเป็นหน้าที่ของพวกเขาที่จะต้องแสดงการปฏิเสธความชั่วและเรียกร้องไปสู่ความดี ทว่าก็โดยปราศจากการใช้อาวุธ
ส่วนการออกไปก่อกบฏโดยใช้อาวุธเพื่อเข่นฆ่าบรรดามุสลิม เพื่อเข่นฆ่าบรรดาผู้นำโดยอ้างว่าเป็นการแสดงการปฏิเสธความชั่ว นี่เป็นงานของพวกค่อวาริจและงานของพวกมัวะอฺตะซิละฮฺที่สร้างผลเสียมากกว่าผลดี
พวกเขาได้ทำตรงกันข้ามกับคำสั่งของท่านนบี صلى الله عليه وسلم ที่ว่า : “ผู้ที่เห็นที่สิ่งใดก็ตามที่เป็นการฝ่าฝืนอัลลอฮฺจากผู้นำ เขาก็จงเกลียดการฝ่าฝืนอัลลอฮฺที่ผู้นำได้กระทำ ทว่าอย่าได้ถอนมือออกจากการเชื่อฟังเด็ดขาด”
และเนื่องจากที่ท่านนบีได้กล่าวว่า : “แท้จริงจะมีบรรดาผู้นำได้มาปกครองพวกท่าน พวกท่านจะยอมรับบางการกระทำของพวกเขา (เนื่องจากมันเป็นสิ่งที่ดี) และพวกท่านจะปฏิเสธบางการกระทำของพวกเขา (เนื่องจากมันเป็นความชั่ว) พวกเขา (บรรดาศ่อฮาบะฮฺ) กล่าวว่า: เราต้องต่อสู้กับพวกเขาไหม? ท่านนบีตอบว่า : อย่า แต่พวกท่านจงมอบสิทธิ์ที่พวกเขาพึงจะได้รับแก่พวกเขา และจงขอต่ออัลลอฮฺซึ่งสิทธิ์ที่พวกท่านพึงจะได้รับ”
“เว้นแต่ว่าพวกท่านจะเห็นกุฟรฺที่ชัดแจ้ง” และอีกในสำนวนหนึ่ง (“ตราบใดที่พวกเขายังดำรงการละหมาดในหมู่พวกท่าน”)
อย่างไรก็ดี ไม่อนุญาตให้ก่อกบฏต่อพวกเขาเว้นแต่ต้องมีความรู้ หลักฐานที่ชัดแจ้ง และมีความสามารถที่จะกำจัดความชั่วร้ายได้
ส่วนพวกโง่เขลาเหล่านั้นที่ต้องการก่อกบฏตามคำอ้างของพวกเขา พวกเขาทำร้ายและเข่นฆ่าผู้คน เข่นฆ่าบรรดามุสลิมอย่างไร้ความรู้ที่ประจักษ์แจ้ง คนเหล่านั้นไม่มีสิทธิ์ออกไปก่อกบฏ แท้ที่จริงแล้วการก่อกบฏนั้นมันสำหรับผู้ที่มีความสามารถ และได้เห็นกุฟรฺอย่างชัดแจ้งจากกลุ่มชนหนึ่งที่ไม่ได้ดำรงละหมาดหรือได้แสดงกุฟรฺอย่างอื่นที่ชัดแจ้งออกมา โดยมีเงื่อนไขว่าหากทำการก่อกบฏไปแล้วนั้นจะต้องให้ได้ตามเป้าหมายและจะต้องไม่เกิดสิ่งที่มันชั่วร้ายกว่าเดิม
ขออัลลอฮฺทรงปกป้องคุ้มครองเราด้วยเถิด
อ้างอิง: (شرح الرسالة الحموية ص ٨٦-٨٨) : https://youtu.be/HxyRMtKw-4Q
ท่านชัยค์มุฮัมมัด บินอับดิรเราะหฺมาน อัลค่อมีสได้อธิบายทัศนะของท่านอบูฮะนีฟะฮ์ในเรื่องการล้มผู้นำดังนี้:
และสามารถที่จะให้คำตอบกับเรื่องนี้ได้ว่า ในตอนแรกนั้นท่านอิหม่ามอบูฮะนีฟะฮฺมีทรรศนะโค่นล้มผู้นำที่อธรรม ต่อมาในภายหลังทรรศนะของท่านก็มาสิ้นสุดลงที่ห้ามโค่นล้ม หลักฐานที่บ่งชี้ในเรื่องนี้ก็คือสิ่งที่ท่านอัฏฏอฮาวียฺได้ยืนยันและเลือกไว้ในหนังสือการชี้แจงหลักการเชื่อมั่นของอะหฺลิซซุนนะฮฺวะลญะมาอะฮฺตามแนวทางของอบูฮะนีฟะฮฺและสหายทั้งสองของท่าน (หนังสืออัลอะกีดะฮฺอัฏฏ่อฮาวียะฮฺ) ท่านกล่าวว่า :
“และเราไม่มีทรรศนะให้ก่อกบฏต่อบรรดาผู้นำและผู้ปกครองของพวกเราถึงแม้ว่าเขาจะอธรรมก็ตาม เราจะไม่ขอดุอาอฺสาปแช่งพวกเขา เราจะไม่ถอนมือออกจากการเชื่อฟังพวกเขา และเรามองว่าการเชื่อฟังพวกเขานั้นเป็นฟัรฎู มันเป็นส่วนหนึ่งจากการเชื่อฟังอัลลอฮฺ ตราบใดที่พวกเขาไม่ได้สั่งใช้ในสิ่งที่เป็นความชั่ว และเราจะขอดุอาอฺให้พวกเขาดำรงมั่นอยู่บนศาสนาและปลอดภัยจากสิ่งไม่ดีทั้งปวง”
และสิ่งที่อัฏฏ่อฮาวียฺได้กล่าวนั้นมันคือสิ่งที่อิบนุลฮัมมามได้รายงานมาจากอบูฮะนีฟะฮฺในหนังสืออัลมุซายะเราะฮฺ และผู้อรรถาธิบายทั้งสองของหนังสือเล่มนั้นซึ่งก็คืออิบนุอบีชะรีฟและอิบนุกุฏลูบะฆอได้ให้การยืนยันเช่นนี้ และอัลบัซดะวียฺก็บอกแบบนี้เช่นเดียวกัน
อิบนุลฮัมมามกล่าวว่า:
“และเมื่อผู้นำได้ขึ้นปกครองอย่างทรงธรรม ต่อมาเขากลับประพฤติชั่วและอธรรม ในสภาพนี้เขาจะไม่ถูกปลดออกจากตำแหน่ง แต่เขาก็สมควรที่จะต้องถูกปลดออกจากตำแหน่ง(ในที่นี้ไม่ได้หมายถึงการออกไปโค่นล้มโดยใช้กำลัง)หากว่ามันไม่ส่งผลให้เกิดฟิตนะฮฺ จำเป็นที่จะต้องขอดุอาอฺให้กับเขา และไม่จำเป็นที่จะต้องออกไปก่อกบฏต่อเขา ในทำนองนี้แหละมีรายงานมาจากท่านอบูฮะนีฟะฮฺและพวกเขาทุกคนพูดเป็นเสียงเดียวกัน”
อัลบัซดะวียฺกล่าวว่า:
“ผู้นำนั้นเมื่อเขาอธรรมและประพฤติชั่ว เขาจะไม่ถูกปลดออกจากตำแหน่งตามแนวทางของสาวกของท่านอบูฮะนีฟะฮฺทั้งหมด ซึ่งมันเป็นแนวทางที่น่าพึงพอใจ”
อ้างอิง: (أصول الدين عند الإمام أبي حنيفة ص ٥٦٩): http://shamela.ws/browse.php/book-7509#page-531
หมายเหตุจากกองบรรณาธิการ: นี่คือความเห็นที่ชัดเจนของท่านอิหม่ามอบูฮะนีฟะฮฺในเรื่องการก่อกบฏต่อผู้นำ อีกทั้งท่านอิหม่ามอัฏฏอฮาวีก็ยังได้สรุปไว้ในอัลอะกีดะฮฺอัฏฏ่อฮาวียะฮฺว่านี่คืออะกีดะฮฺของท่านอิหม่ามอบูฮะนีฟะฮฺ ส่วนจะมีใครในยุคหลังอธิบายต่างจากนี้ก็ถือว่าเป็นการขัดกับตัวบทที่ชัดเจนและการอธิบายของลูกศิษย์ผู้ใกล้ชิดท่าน
